W „Gazecie Wyborczej” pojawił się wywiad Agnieszki Jucewicz dotyczący współczesnej udręki związanej z podejmowaniem niezliczonych decyzji dziennie oraz ze zjawiskiem tzw. paradoksu wyboru. Na pytania odpowiada profesor psychologii w Swarthmore College w Pensylwanii, Barry Schwartz:
„Agnieszka Jucewicz: Wie pan, co robi mój sześcioletni syn, gdy go pytam, w co by się chciał pobawić albo co ma ochotę zjeść?
Barry Schwartz: Co?
Rzuca się z rozpaczą na kanapę, wykrzykując: „Nie wiem!”. Zwykle doprowadzało mnie to do szału, ale po lekturze pana książki „Paradoks wyboru” zrozumiałam, że on naprawdę cierpi.
– A razem z nim wielu dorosłych, którzy są równie nieszczęśliwi, stając w obliczu tysiąca decyzji dziennie. Może już nie rzucają się z płaczem na kanapę, za to żyją w potwornym napięciu i lęku. Dokonywanie wyboru przez dzieci to zresztą szalenie ciekawy i kompletnie zaniedbany obszar badań naukowych. Niesłusznie, bo problem będzie się pogłębiał. Dzieci uczą się od dorosłych, a dorośli są coraz mniej sprawni, jeśli chodzi o umiejętność wybierania.
Na czym właściwie polega ten problem z wyborem?
– Na tym, że dzisiaj jest on po prostu zbyt duży! Liczyła pani kiedyś, ile jest rodzajów płatków w supermarkecie, w którym robi pani zakupy? Ile sosów do makaronów, ile win?
To źle, że tak dużo? Przecież każdy może znaleźć coś dla siebie.
– Przez długi czas duży wybór kojarzył się z wolnością, autonomią i samostanowieniem. W świecie, w którym istnieje praktycznie nieskończona liczba opcji, każdy znajdzie, jak to pani określiła, „coś dla siebie”. Tyle że okazało się, że kiedy mamy tysiąc możliwości, pojawia się podstawowy kłopot z określeniem, czym to „coś dla siebie” tak naprawdę jest. Wtedy wybór przestaje już być błogosławieństwem. W 2000 roku Sheena Iyengar i Mark Lepper, amerykańscy naukowcy, w sklepie z luksusowymi towarami wystawili słoiki z egzotycznymi dżemami do degustacji. Każdy z klientów dostał bon uprawniający do jednodolarowej zniżki, gdyby zdecydował się na kupienie któregoś z tych dżemów. Gdy wystawiono sześć rodzajów smaków, na zakup zdecydowało się aż 30 proc. klientów. Ale gdy zwiększono asortyment do 24 smaków, odsetek kupców zmalał do 3 proc. Większy wybór paraliżował ludzi. Praca Iyengar i Leppera opisująca ten eksperyment nosi tytuł „Kiedy wybór demotywuje” i jest bodaj pierwszym naukowym dowodem na to, że za dużo dobrego może szkodzić.
Dlaczego tak się dzieje?
– Moje długoletnie badania nad tym zagadnieniem pokazują, że rośnie grupa osób, które boją się dokonać jakiegokolwiek wyboru, by nie mieć poczucia, że źle wybrały. Wolą niczego nie wybierać, niż czuć się przegranymi.
Ale ci, którzy się na coś zdecydują, wcale nie mają się lepiej. Często czują niedosyt, a nawet żal i poczucie winy, bo zaczynają się rozwodzić nad tym, co by było, gdyby wybrali jedną z możliwości, które właśnie odrzucili. „A może któryś z tych pozostałych 23 dżemów byłby lepszy?”. Ten stan swoistego paraliżu coraz częściej dostrzegam u moich studentów. Chociaż to bardzo zdolni ludzie z ogromnym potencjałem, kończą studia i kompletnie nie wiedzą, co ze sobą począć. Lądują więc w byle jakiej pracy, żeby tylko opłacić czynsz i mieć na jedzenie. I tak sobie trwają. Wie pani, że Starbucks ma najlepiej wykształconą kadrę w Stanach Zjednoczonych? (…)”
cały tekst jest dostępny na stronie internetowej „Gazety Wyborczej”:
www.wyborcza.pl/magazyn/1,145323,18112084,Ksiaze_z_bajki_cie_wykonczy.html